Giá trị của cà phê đặc sản không chỉ đơn thuần là giá trị kinh tế hay giá trị sử dụng. Đó còn là một tổ hợp phức tạp của các giá trị văn hóa, đạo đức, và biểu tượng, được hình thành qua quá trình tương tác giữa người trồng, nhà sản xuất, và người tiêu dùng. Trong thế giới cà phê đặc sản, chính câu chuyện và các giá trị phi vật chất đã làm nên sự khác biệt và nâng tầm giá trị của từng hạt cà phê.
Giá trị của Cà phê Đặc sản qua Lăng kính Nhân chủng học
Chúng ta đánh giá cà phê qua nhiều thuộc tính khác nhau, từ hương vị, tính kích thích, đến vai trò của nó trong thương mại toàn cầu. Các thuộc tính này được định giá theo một hệ thống kinh tế và đạo đức phức tạp, rất nhân bản. Điều này được nghiên cứu kỹ lưỡng bởi Giáo sư Nhân chủng học Edward Ted Fischer từ Đại học Vanderbilt, người đã dành nhiều năm nghiên cứu về giá trị của cà phê. Cuốn sách của ông, “Making Better Coffee: How Maya Farmers and Third-Wave Tastemakers Create Value,” là một tài liệu quan trọng để hiểu rõ hơn về cách mà giá trị của cà phê được xác định.
Fischer cho rằng câu hỏi “Cà phê đáng giá bao nhiêu?” không đơn giản chỉ là vấn đề tính toán chi phí sản xuất, cung cầu, hay vận chuyển. Thực tế, đó là một câu hỏi phức tạp, có tính triết học.
Các kiểu “Giá trị” trong một Tách Cà phê
Khi chúng ta thưởng thức cà phê tại quán, có thể chúng ta được yêu cầu trả thêm tiền cho chất lượng cao hơn. Nhưng đối với hầu hết khách hàng, việc chọn lựa cà phê cũng giống như chọn lựa rượu vang từ một danh sách không quen thuộc; giá cả thường được coi là chỉ báo cho chất lượng. Tuy nhiên, chất lượng chỉ là một phần trong những gì mà người tiêu dùng trả tiền. Người tiêu dùng cũng chi trả cho các giá trị vô hình khác như mối liên hệ với người trồng, trải nghiệm mới lạ, hay cam kết đạo đức với thương mại công bằng.
Khi nói về giá trị kinh tế, chúng ta thường nghĩ đến giá tiền như là “giá trị thực”. Điều này chủ yếu vì giá trị thị trường rất dễ đo lường, nhưng còn các giá trị như đạo đức, tình yêu, hay nhân phẩm thì sao? Những giá trị này chống lại việc định lượng nhưng lại đóng vai trò trung tâm trong cuộc sống và cá tính của mỗi người.
Với cà phê đặc sản, việc tạo ra một câu chuyện khiến khách hàng sẵn sàng trả thêm tiền cho các giá trị mang tính biểu tượng, đạo đức, và văn hóa là điều cốt yếu. Sức mạnh thực sự trong hệ thống này không nằm ở việc khám phá các thuộc tính cảm quan, mà ở việc quyết định điều gì tạo nên chất lượng và do đó, điều gì có giá trị.
Phương pháp Xác định Giá trị Kinh tế
Trong những năm gần đây, ngành công nghiệp cà phê đặc sản đã gặp khó khăn trong việc xác định giá trị một cách có hệ thống. Giá C tại New York, dùng để tham khảo giá cho cà phê arabica, không phù hợp khi áp dụng cho cà phê đặc sản vì loại cà phê này được giao dịch dựa trên các đặc tính độc đáo của nó.
Các học giả kinh tế từ thời Adam Smith và Karl Marx đã lập luận rằng giá trị kinh tế vốn bắt nguồn từ lao động, nhưng trong thế giới cà phê đặc sản, giá trị không chỉ được xác định bằng cách cộng tất cả các chi phí lao động. Chất lượng hương vị, terroir (điều kiện môi trường), và các giá trị văn hóa đóng vai trò quan trọng trong việc xác định giá trị của cà phê.
Giá trị Chủ quan và Văn hóa
Carl Menger và Georg Simmel, hai nhà kinh tế học nổi tiếng, lập luận rằng giá trị kinh tế đến từ cảm nhận chủ quan của con người. Điều này giúp giải thích tại sao các giá trị mang tính biểu tượng như câu chuyện về nguồn gốc, giá trị đạo đức, và nghệ thuật pha chế thủ công lại có thể góp phần tạo nên giá trị thực của cà phê đặc sản.
Những chuyên gia và người đam mê cà phê đóng vai trò tích cực trong việc xác định chất lượng, từ đó định giá trị cho cà phê. Khái niệm “chất lượng” trong thế giới cà phê được hình thành qua các giá trị tượng trưng và các tiêu chí văn hóa, hơn là qua các thuộc tính vật chất.
Giá trị của Nhà sản xuất
Ngoài thu nhập, cà phê còn mang lại các giá trị khác cho người sản xuất. Ví dụ, ở Guatemala, những người nông dân Maya, từng bị buộc phải làm việc trên các đồn điền cà phê, đã bắt đầu trồng và bán cà phê đặc sản, từ đó tạo ra những giá trị mới không chỉ về mặt kinh tế mà còn về mặt văn hóa và xã hội.
Cà phê đã trở thành một phương tiện quan trọng để các cộng đồng nông thôn giữ vững quyền kiểm soát đất đai, duy trì các tập quán nông nghiệp và niềm tin cộng đồng, trong khi đồng thời hưởng lợi từ thị trường cà phê đặc sản đang phát triển mạnh.
